Ứng dụng AI nghiên cứu khoa học dưới góc tiếp cận của sinh viên Khối Giáo dục FPT

Tại Vòng Chung kết ResFes 2025, nhiều đề tài nghiên cứu không chỉ khai thác AI như một công cụ hỗ trợ, mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về tính ứng dụng, tác động xã hội và khía cạnh đạo đức trong việc triển khai công nghệ này, thể hiện góc nhìn mới mẻ của sinh viên Khối Giáo dục FPT.

Vòng Chung kết Research Festival (ResFes) 2025 đã khép lại với nhiều công trình nghiên cứu mang tính thời sự, phản ánh rõ nét sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) trong khoa học, giáo dục và truyền thông. Nếu như trước đây sinh viên thường tập trung vào các đề tài lý thuyết hay những mô hình ứng dụng nhỏ lẻ, thì năm nay, nhiều nhóm đã lựa chọn đi sâu vào các vấn đề gắn liền với đời sống thực tiễn - từ bảo tồn di sản, nâng cao chất lượng giáo dục, đến đạo đức truyền thông và thị giác máy tính.

Novalis - Khi AI bước vào khảo cổ học

Một trong những đề tài gây chú ý tại ResFes năm nay đến từ nhóm Novalis, gồm ba sinh viên Trần Đức Phát, Hồ Ngọc Trân và Dương Mạnh Cường (Trường ĐH FPT phân hiệu Cần Thơ), với nghiên cứu “AI-Assisted 3D Restoration of Óc Eo Artifacts: Museum and Design Applications”. Thay vì tập trung vào những bài toán công nghệ thuần túy, nhóm đã chọn một hướng tiếp cận khác là đưa AI vào phục dựng hiện vật khảo cổ.

Bài toán nhóm Novalis đặt ra xuất phát từ một thực tế là việc khôi phục cổ vật tốn kém, mất thời gian và không phải lúc nào cũng đạt độ chính xác cao. Nhờ ứng dụng công cụ Tripo AI, nhóm đã thử nghiệm chuyển đổi hình ảnh 2D thành mô hình 3D, tạo ra các phiên bản số hóa để vừa phục vụ nghiên cứu, vừa có thể ứng dụng trong thiết kế, bảo tàng số và giáo dục.

Thách thức của nhóm là thiếu dữ liệu chuẩn hóa, đồng thời khó tiếp cận chuyên gia thẩm định để kiểm chứng. Tuy vậy, bằng cách thu thập trực tiếp tại bảo tàng và kết hợp AI hỗ trợ tạo hình, nhóm đã chứng minh được tiềm năng của công nghệ trong việc bảo tồn văn hóa. Đây là đề tài vừa mang tính ứng dụng công nghệ, vừa phản ánh rõ tính nhân văn trong nghiên cứu khoa học khi đưa AI trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.

Underdogs - Giữa ranh giới “hỗ trợ” và “phụ thuộc” vào ChatGPT

Nhóm Underdogs gồm ba sinh viên Nguyễn Phước Nguyên Phương, Võ Hoàng Bảo Ngọc và Đinh Văn Thanh Khôi (Greenwich Việt Nam CS Đà Nẵng), mang đến đề tài “Assistance or Dependency? Exploring Factors Influencing University Students’ Motivation and Responsible Use of ChatGPT for Enhancing Academic English Writing” - một nghiên cứu trực diện về cách sinh viên ứng dụng AI trong học tập.

Đề tài không chỉ ghi nhận những lợi ích mà ChatGPT và các công cụ AI khác mang lại, mà còn đặt ra câu hỏi quan trọng: liệu AI là “trợ thủ đắc lực” hay “chiếc nạng” khiến sinh viên mất dần khả năng tự chủ? Thông qua khảo sát những người học trong chương trình quốc tế, nhóm cho thấy bên cạnh sự tiện ích của ChatGPT, Quillbot, Grammarly, Turnitin, vẫn tiềm ẩn nguy cơ lệ thuộc khi thiếu ý thức đạo đức trong sử dụng.

Điểm đáng chú ý là nhóm đã đề xuất khung ứng dụng AI có trách nhiệm, giúp sinh viên phát triển kỹ năng viết học thuật một cách bền vững thay vì bị “dẫn dắt” bởi công cụ. Trong bối cảnh giáo dục toàn cầu vẫn còn nhiều tranh luận quanh việc “cấm hay không cấm AI”, nghiên cứu của Underdogs phản ánh rõ tính thời sự, đồng thời gợi mở định hướng thực tiễn cho các cơ sở đào tạo.

FGW Tangerines - Giải mã cảm xúc bằng mô hình ngôn ngữ đa chiều

Ba sinh viên Nguyễn Thanh Hùng, Huỳnh Tuấn Minh và Nguyễn Đức Trung (Greenwich Việt Nam CS Hà Nội) của nhóm FGW Tangerines đã lựa chọn một hướng nghiên cứu đòi hỏi tính công nghệ cao: “Leveraging Vision-Language Models and Large Language Models for Enhanced Facial Expression Recognition”.

Nhóm đặt ra câu hỏi làm thế nào để máy không chỉ nhận diện biểu cảm khuôn mặt mà còn giải thích được vì sao lại đưa ra kết quả đó. Đây vẫn là một lỗ hổng lớn của nhiều hệ thống hiện nay khi chúng có thể xác định trạng thái “hạnh phúc” hay “buồn bã” nhưng lại không thể lý giải cơ sở cho dự đoán ấy.

Bằng cách kết hợp mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và mô hình thị giác-ngôn ngữ (VLM), nhóm đã mở ra hướng tiếp cận hai chiều, gia tăng khả năng giải thích của hệ thống. AI trong nghiên cứu này không chỉ giúp các thành viên rút ngắn thời gian đọc tài liệu, sửa code, mà còn hỗ trợ chuyển đổi dữ liệu hình ảnh sang biểu đồ phục vụ phân tích.

Đáng chú ý, nhóm đã thành công xin dữ liệu từ những nhà nghiên cứu quốc tế để chạy thử nghiệm - một bước đi không dễ dàng với sinh viên. Đây là minh chứng cho thấy AI có thể trở thành công cụ “cầu nối” để sinh viên Việt Nam tiếp cận chuẩn nghiên cứu toàn cầu.

NOVA - Đạo đức và hành vi chấp nhận AIGC

Trong lĩnh vực truyền thông số, nhóm NOVA, gồm ba sinh viên Châu Thành Lộc, Trần Thảo Ngân và Nhan Thế Văn (Trường ĐH FPT phân hiệu Cần Thơ), đã đặt ra một vấn đề mang tính thời sự với nghiên cứu “Ethical Perception and the Adoption of AI-Generated Content in Digital Media”.

Nghiên cứu xoay quanh việc Gen Z Việt Nam nhìn nhận và ứng xử với AIGC (AI-Generated Content) - vốn ngày càng phổ biến trên báo chí, quảng cáo và mạng xã hội. Nhóm đã xây dựng một mô hình tích hợp mới từ IAM - CME - UTAUT2, đồng thời bổ sung biến “nhận thức đạo đức” để đo lường mức độ ảnh hưởng.

Kết quả cho thấy dù lo ngại về deepfake, tin giả hay quyền sở hữu trí tuệ, phần lớn sinh viên vẫn sẵn sàng sử dụng AIGC. Điều này đặt ra thách thức kép: vừa cần cơ chế quản lý, vừa cần nâng cao nhận thức đạo đức cho người dùng trẻ.

Điểm đáng chú ý ở nghiên cứu này là sự kết hợp giữa yếu tố công nghệ và yếu tố xã hội - hai mảnh ghép thường tách rời trong các công trình sinh viên. Nó gợi nhắc rằng AI không chỉ là “công cụ kỹ thuật”, mà còn là hiện tượng văn hóa, xã hội cần được nghiên cứu đa chiều.

Nhìn từ ResFes 2025, có thể thấy AI không còn chỉ là công cụ công nghệ mà đã trở thành “chất liệu nền” cho những khát vọng nghiên cứu của sinh viên. Chính sự kết hợp giữa tính thời sự, khả năng ứng dụng và hàm lượng công nghệ cao đã làm nên giá trị của các công trình nghiên cứu. Và quan trọng hơn cả, những nghiên cứu này đang góp phần đặt những viên gạch đầu tiên cho một hành trình ứng dụng AI có trách nhiệm, phù hợp với bối cảnh và nhu cầu của Việt Nam trong thời đại số.