4 cấp trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông
Học sinh ngày nay luôn hướng tới mục tiêu phát triển toàn diện, không chỉ học tập tốt hoạt động ngoại khóa sôi nổi mà còn sớm tiếp cận với nghiên cứu khoa học để rèn luyện khả năng tư duy và giải quyết vấn đề. Bài viết sau đây sẽ gợi ý cho học sinh các sân chơi trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông theo nhiều cấp độ và quy mô khác nhau để các em lựa chọn sân chơi phù hợp với khả năng và mong muốn.
1. Cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp trường
Mô hình trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông cấp trường hiện đang được lan tỏa và có mặt ở không ít trường THPT trên cả nước, tạo cơ hội để các bạn học sinh thể hiện niềm đam mê nghiên cứu, ươm mầm những ý tưởng mới, sáng tạo. Một số cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp trường dành cho học sinh phổ thông có thể kể đến như:
1.1. Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật trường THPT Phù Cừ (Hưng Yên)
Tại trường THPT Phù Cừ, hoạt động dạy và học STEM được các thầy cô đẩy mạnh, thông qua việc xây dựng các chủ đề, bài học STEM để học sinh vận dụng kiến thức đã học để phát triển một sản phẩm khoa học kỹ thuật có tính ứng dụng thực tiễn.
Tổ Lý Hóa Sinh Công nghệ của trường cũng thành lập câu lạc bộ STEM để tập hợp những học sinh có kiến thức, đam mê khoa học làm nòng cốt cho các hoạt động giáo dục STEM ở trên lớp. Thông qua hoạt động của CLB STEM, những học sinh có năng lực nghiên cứu khoa học được lựa chọn để tham gia các dự án, cuộc thi cấp trường tổ chức hàng năm.
Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp trường chính là nơi các bạn học sinh được giao lưu học hỏi, phát hiện và “ươm mầm” những tài năng đam mê nghiên cứu khoa học, có nhiều ý tưởng sáng tạo, đồng thời chọn ra những sản phẩm xuất sắc nhất tham dự cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp tỉnh.
Nhiều dự án, sản phẩm sáng tạo đã được học sinh trường THPT Phù Cừ "trình làng" tại cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật và đạt kết quả tốt như: dự án “Hệ thống điều hướng tấm pin Mặt trời theo tọa độ và thời gian thực”, dự án “Nghiên cứu ảnh hưởng của hạt nano kim loại đến quá trình nảy mầm ở hạt ngô”...
1.2. Cuộc thi nghiên cứu khoa học dành cho học sinh FSchool (thuộc Tổ chức Giáo dục FPT - FPT Education)
Với mong muốn thúc đẩy phong trào nghiên cứu khoa học ở học sinh sinh viên, Tổ chức Giáo dục FPT - FPT Education đã tổ chức cuộc thi nghiên cứu khoa học có tên FPT Edu Research Festival (FPT Edu ResFes). Sân chơi trí tuệ này được lan tỏa rộng rãi đến từng cấp học trong toàn Tổ chức, đảm bảo học sinh khối phổ thông trung học (FSchools) và sinh viên FPT Edu các hệ Đại học, Cao đẳng, hệ liên kết… đều có cơ hội tham gia.
Mỗi một mùa giải, FPT Edu ResFes lại đưa ra một chủ đề có tính mở nhằm khơi gợi khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh sinh viên, trên cơ sở đó phát triển những dự án/đề tài thú vị, có tính ứng dụng thực tiễn cao. Ví dụ, FPT Edu ResFes 2021 lấy chủ đề là “From Research to Innovation - Từ nghiên cứu khoa học đến đổi mới sáng tạo”, hướng đến những đề tài, dự án nghiên cứu khoa học có tính thực tiễn, tinh thần đổi mới sáng tạo và khả năng ứng dụng thực tế cao.
Năm nay, FPT Edu ResFes 2022 lấy chủ đề là “Research sparks new vitality – Nghiên cứu khoa học khơi nguồn sức sống mới” mở ra hành trình nghiên cứu song song với những trải nghiệm học tập mới mẻ và cả cơ hội giành giải thưởng hấp dẫn lên tới 253 triệu đồng cho HSSV toàn FPT Edu.
Tham gia cuộc thi, học sinh các trường THPT tại FPT Education cần đăng ký thi đấu cá nhân hoặc đội tự lập với số lượng không quá 5 người/đội. Mỗi đội sẽ vận dụng phương pháp và kỹ năng chuyên môn để triển khai một đề tài, dự án nghiên cứu khoa học có tính sáng tạo, thực tiễn nhằm giải quyết một số nhu cầu thực tế xã hội.
Đề tài nghiên cứu khoa học cần thuộc 1 trong 5 lĩnh vực (hay còn gọi là tiểu ban): Công nghệ thông tin, Thiết kế đồ họa, Ngôn ngữ, Kinh tế - Quản trị kinh doanh và Truyền thông đa phương tiện.
Với 3 vòng thi gay cấn (Đăng ký, Sơ loại và Chung kết) cùng dàn giám khảo, Hội đồng chuyên môn dày dạn kinh nghiệm, mỗi mùa giải của FPT Edu ResFes đều là dịp tranh tài gay cấn của học sinh, sinh viên không chỉ trong tổ chức giáo dục FPT mà còn cả ở một số trường, tổ chức giáo dục trong và ngoài nước, giúp ươm mầm những sáng tạo khoa học trẻ.
1.3. Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật trường THPT Mạc Đĩnh Chi (TP. HCM)
Nhằm khuyến khích học sinh nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật, công nghệ và vận dụng kiến thức các môn vào giải quyết những vấn đề thực tiễn, trường THPT Mạc Đĩnh Chi hàng năm đều tổ chức cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp trường cho học sinh. Đây cũng là cách để đơn vị này góp phần đổi mới hình thức tổ chức hoạt động dạy học, phương pháp đánh giá và kết quả học tập, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh...
Có tới 22 lĩnh vực dự thi để học sinh tham gia cuộc thi khoa học kỹ thuật trường THPT Mạc Đĩnh Chi, ví dụ như Khoa học xã hội và hành vi (tâm lý nhận thức, điều dưỡng và phát triển...), Hóa sinh (Hóa-Sinh phân tích, Hóa-Sinh-Y...), Khoa học Trái đất và Môi trường (Khí quyển, khí hậu, địa chất...), Kỹ thuật cơ khí (kỹ thuật hàng không và vũ trụ, kỹ thuật dân dụng...)
Học sinh của trường sẽ dùng email nhà trường cung cấp để đăng ký, mỗi dự án dự thi có một giáo viên nhà trường bảo trợ, 01 giáo viên được bảo trợ tối đa 2 dự án nghiên cứu khoa học của học sinh trong cùng thời gian.
2. Cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp cơ sở
Ở cấp cơ sở, cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông sẽ không giới hạn trong một trường học nữa mà mở rộng ra với các trường THPT trong toàn huyện hoặc toàn tỉnh. Đây cũng là cơ hội để huyện/tỉnh phát hiện các nhân tố trẻ đam mê và giỏi nghiên cứu, có những đề tài tiềm năng để tham gia cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia, khu vực, quốc tế…
2.1. Cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa
Tại huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa, phong trào nghiên cứu khoa học kỹ thuật tại các trường THPT đã sớm được quan tâm thúc đẩy, với cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật được triển khai hàng năm, tập trung vào 13 lĩnh vực, trong đó chủ yếu là lĩnh vực kỹ thuật cơ khí, hệ thống nhúng, khoa học xã hội và hành vi...
Việc khuyến khích học sinh THPT nghiên cứu khoa học, công nghệ, kỹ thuật vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề thực tiễn của cuộc sống không chỉ phát triển năng lực học sinh mà còn góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường. Sân chơi trí tuệ này cũng góp phần đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong các nhà trường đồng thời lựa chọn các dự án xuất sắc để tham gia cuộc thi cấp tỉnh.
Đặc biệt, vào mùa giải 2021, cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học cấp huyện Quan Sơn đã chọn ra được 4 dự án tham gia cuộc thi cấp tỉnh đạt 1 giải nhì, 2 giải 3 và 1 giải khuyến khích. Những thành tích này không chỉ là niềm vinh dự, thành quả xứng đáng cho những nỗ lực sáng tạo của thầy trò mà còn là động lực để các bạn học sinh tiếp tục phát huy, nuôi dưỡng niềm đam nghê nghiên cứu khoa học kỹ thuật.
2.2. Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật tỉnh Bình Định
Năm học 2020 - 2021 là năm thứ 9 Sở GDĐT Bình Định tổ chức cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật trên phạm vi toàn tỉnh, nhằm khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật, công nghệ và vận dụng kiến thức của các môn học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Đây cũng là dịp để tỉnh Bình Định khuyến khích các cơ sở giáo dục, các tổ chức và cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật của học sinh trung học.
Cũng trong năm học này, do tình hình dịch bệnh COVID-19 trên địa bàn tỉnh diễn ra rất phức tạp nên BTC quyết định thi theo hình thức trực tuyến, dù vậy vẫn thu hút sự tham gia đông đảo của 64 dự án, trong đó có tới 36 dự án được phát triển bởi thầy trò các trường THCS trên địa bàn tỉnh.
Nhiều dự án, sản phẩm khoa học kỹ thuật sáng tạo, có tính ứng dụng thực tiễn cao đã được học sinh tỉnh Bình Định “trình làng” tại cuộc thi, tiêu biểu phải kể đến những đề tài như: “Mô hình máy phơi, giê và thu gom nông sản đa năng”, “Sử dụng AI Computer Vision để quản lý học sinh đến trường trong tình hình dịch Covid 19”…
3. Cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp quốc gia
Cuộc thi khoa học và kỹ thuật dành cho học sinh trung học cấp quốc gia (VISEF) được tổ chức hàng năm bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo, bắt đầu từ năm 2011, với sự tham gia của các đề tài, dự án đạt giải nghiên cứu khoa học kỹ thuật tại các cấp cơ sở như tỉnh thành, khu vực... Đối tượng dự thi là học sinh đang học lớp 8, 9 THCS và đang học THPT.
Mục đích mà cuộc thi khoa học và kỹ thuật cấp quốc gia hướng đến đó là khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu khoa học; sáng tạo kỹ thuật, công nghệ và vận dụng kiến thức của các môn học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn; góp phần đổi mới hình thức tổ chức dạy học gắn với phát triển văn hóa đọc; thúc đẩy giáo viên tự bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; nâng cao chất lượng dạy học...
Hàng năm, cuộc thi sẽ được tổ chức theo khu vực phía Bắc và phía Nam. Các đội tham gia có thể đăng ký dự thi ở 22 lĩnh vực, bao gồm: Khoa học động vật, Khoa học xã hội và hành vi, Hóa Sinh, Y Sinh và khoa học Sức khỏe... Nội dung thi là kết quả nghiên cứu của các dự án khoa học hoặc dự án kĩ thuật thuộc các lĩnh vực nói trên.
Mỗi Sở GDĐT, cơ sở giáo dục trung học trực thuộc Bộ GDĐT, trường đại học có dự án dự thi là một đơn vị dự thi. Mỗi đơn vị dự thi được cử không quá 06 dự án dự thi; đơn vị đã có dự án thi quốc tế được cử không quá 09 dự án dự thi.
Tính đến năm học 2021-2022, trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông này đã bước sang năm thứ 10 tổ chức, với sự tham gia của đông đảo học sinh trung học toàn quốc, đến từ 71 đơn vị và tranh tài thông qua hình thức trực tuyến. Nhiều đơn vị, đội thi đã đạt được thành tích xuất sắc và trở thành đại diện quốc gia để tranh tài tại cuộc thi khoa học và kỹ thuật quốc tế.
Một số dự án tiêu biểu có thể kể đến như: Dự án "Nghiên cứu điều khiển quá trình phân giải thuốc bọc trong Alginate chứa nano oxit sắt từ" của nhóm học sinh Trường THCS-THPT Nguyễn Tất Thành, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội (giải Nhất tại cuộc thi Khoa học và Kỹ thuật cấp quốc gia năm 2020), Dự án “Điều trị béo phì bằng cao chiết xanthone từ vỏ quả măng cụt (Garcinia mangostana L.) trên chuột nhắt trắng (Mus musculus) của nhóm học sinh Trường THPT Chuyên Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên (giải Nhất tại cuộc thi Khoa học và Kỹ thuật cấp quốc gia năm 2021)...
4. Cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp quốc tế
Cuộc thi Khoa học và kỹ thuật Quốc tế - ISEF (International Science and Engineering Fair) hay còn được gọi là Hội thi khoa học kỹ thuật quốc tế. Đây là cuộc thi khoa học - kỹ thuật quốc tế uy tín nhất toàn cầu dành cho học sinh từ lớp 9 - 12, có lịch sử hơn 70 năm và hơn 80 quốc gia tham dự.
Mỗi năm có khoảng 1800 học sinh trung học từ khoảng 80 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới tham gia giới thiệu kết quả nghiên cứu ở 22 lĩnh vực của Hội thi này.
Để tham gia ISEF, các thí sinh phải tham gia và được lựa chọn từ các Hội thi khoa học ở các địa phương hoặc các quốc gia. Các hội thi địa phương hay quốc gia này phải tuân thủ một số quy định cơ bản của ISEF và được gọi là các Hội thi ISEF thành viên (Affiliation Fair).
Việt Nam bắt đầu chính thức tham gia ISEF từ năm 2012 đến nay, hằng năm đều có dự án đoạt giải: năm 2012 có 01 dự án tham dự và đoạt giải Nhất; năm 2013 có 05 dự án tham dự và đoạt 02 giải Tư; năm 2014 có 06 dự án tham dự và đoạt 02 giải Tư và 01 giải Đặc biệt (giải thưởng do các trường đại học, tổ chức khoa học và doanh nghiệp trao tặng)…
Gần đây nhất, tại mùa giải năm 2021, lần đầu tiên Việt Nam tham gia dự thi bằng hình thức trực tuyến với 07 dự án tham gia dự thi và đoạt 01 giải Ba, 03 giải đặc biệt. Những thành tích đáng tự hào này không chỉ là niềm vinh dự nước nhà nói chung, các đội tuyển nói riêng mà còn là một tín hiệu đáng mừng cho thấy những bước tiến của phong trào nghiên cứu khoa học kỹ thuật của các bạn trẻ Việt.
Có thể nói, trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh phổ thông với các quy mô từ cấp trường, cấp huyện tỉnh, quốc gia cho đến quốc tế đều là cơ hội quý giá để học sinh tự tin thể hiện khả năng, tư duy sáng tạo và niềm đam mê nghiên cứu khoa học của mình. Không những thế, trải nghiệm các cuộc thi nghiên cứu khoa học còn mở ra cơ hội gắn kết người trẻ với các môi trường xã hội (như doanh nghiệp, viện nghiên cứu, địa phương…), là cơ hội để học sinh có những sản phẩm sáng tạo giúp ích xã hội và định hướng đam mê, nghề nghiệp tương lai.
Xem thêm trải nghiệm cuộc thi nghiên cứu khoa học cho học sinh, sinh viên tại đây.
Ảnh: internet, FPT Edu
Xem thêm:
